«دیدگاه پژوهشگر ارشد مطالعات دریای خزر آستراخان در خصوص بررسی دلایل کم آبی این پهنه آبی »

نشریه اینترنتی آستراخان (پونکت - اینفو) با آقای سرگئی شیپولین پژوهشگر آستراخانی و معاون رئیس موسسه تحقیقاتی شیلات و اقیانوس شناسی سراسری روسیه شعبه آستراخان دریای خزر موسوم به «کاسپنیرخ» مصاحبه ای در خصوص « بررسی تغییرات سطح دریای خزر» به عمل آورد. این مصاحبه به شرح ذیل بوده است:

1- دریای خزر بر سطح رودخانه ولگا در فصول مختلف و منابع آبی آن چگونه تأثیر می گذارد؟

پاسخ:  در واقع، نه تنها رودخانه ولگا بر شرایط زیستی در دریای خزر، به ویژه در بخش شمالی آن، بلکه دریای خزر نیز متعاقباً به شدت بر مکانیزم آبی رودخانه هایی مانند ولگا تأثیر گذار است. عقب نشینی دریای خزر منجر تغییر شکل توپوگرافی (لبه جلویی) دلتای آستراخان و تشکیل ریزدلتاهای متعدد گردیده است و ما دائماً شاهد تشکیل یک خط ساحلی جدید هستیم، مقدار خشکی های جدید در حال افزایش است که خود بسیار تامل برانگیز است.

شبکه رودخانه ها و بقایای خلیج ها در آبهای کم عمق دریای خزر کم کم محو می شوند و جای خود را به خشکی های جدید می دهند. دلایل پیدایش این پدیده را می توان به دو عامل مهم مرتبط دانست1- رشد سد سازی و کنترل آبهای جاری و 2- تغییرات جهانی آب و هوایی و افزایش دمای کره زمین.

 دریای خزر نوعی پساب صنعتی ایجاد می‌کند که مانع از جریان سریع آب رودخانه از دلتا می ‌شود . افت سطح آب دریای خزر همزمان با عقب‌نشینی سواحل می‌تواند باعث ایجاد تغییرات در شیب سطح آب رودخانه‌ها و در نتیجه تغییر سرعت جریان آب در مسیرهای آبی شود.

 اگر شیب سطح رودخانه افزایش یابد، سرعت جریان آب نیز افزایش پیدا می کند. از یک سو  پس از جاری شدن سیلاب های بهاری، آب با سرعت بیشتری از دلتا خارج می شود و از سوی دیگر، فرآیندهای فرسایشی که سواحل را از بین می برند و رسوبات را در مسیرهای شاخه ها و سواحل اصلی دلتای ولگا ایجاد می کنند در حال افزایش می باشد.

وزش بادها در ایجاد تغییرات سطح آب در قسمت پایینی دلتا و جلوی دلتای ولگا تاثیر گذار می باشد . وزش باد از جهت‌های جنوبی، جنوب غربی و جنوب شرقی می‌تواند سطح دریاها و نواحی آب‌های داخلی را تا آستراخان به میزان قابل توجهی افزایش دهد. افزایش سطح رودخانه‌ها و شاخه‌ها مشاهده می گردد که جریانات آب را کند می‌کند یا حتی آن را معکوس می‌کند و مناطق کم ارتفاع گاهی به طول ده‌ها کیلومتر دچار سیلاب می‌شوند. در صورت تأثیر باد بر کم آبی دریا، مناطق ساحلی خشک می شوند و سطح آب در مسیل ها کاهش می یابد. در فصل بهار پرورش ماهی و تخم گذاری در جلوی دلتا در معرض خطر قرار دارد.

 در شرایط کنونی، پیشروی دلتا به دریا و افت سطح آب در توده های آبی دلتا تأثیر منفی بر اکثر انواع منابع آبزی دارد و  شرایط تغذیه در دریا نیز وخیم می شود. موارد فوق الذکر نه فقط به استان آستراخان بلکه به حوزه های آبی همجوار و سایر مناطق بخش شمالی خزر و حتی جمهوری قزاقستان نیز مربوط است.

2- دلایل اصلی افت سطح دریای خزر چگونه ارزیابی می شود ؟

- در دوران مختلف، تئوری های زیادی در خصوص دلایل تغییر و کاهش سطح دریای خزر مطرح گردید. در حال حاضر یک تئوری پذیرفته شده است که بر ارتباط تغییر سطح دریای خزر با نوسانات (بیلان آب) تأکید می نماید. بیلان آب دریای خزر شامل موجودی و مصرفی است. در دریای خزر به دلیل آب و هوای گرم و خشک، میزان بالای بارندگی سالانه از سطح دریا تبخیر می شود. روان آبها یا آبهای سطحی حدود 80 درصد از کل بیلان آب دریای خزر را تشکیل می دهد. روان آب های سطحی شامل رودخانه ولگا (80 درصد) و سایر رودخانه روسیه (10 درصد) می باشد. ناهماهنگی در بیلان آب در یک بازه زمانی طولانی مدت منجر به کاهش یا افزایش سطح دریا می شود. روان آبهای سطحی به میزان بارندگی نیز بستگی دارد. شایان ذکر است که روان آب سطحی رودخانه ولگا در سال 2022 به 215 کیلومتر مکعب رسید که نسبت به دوران میانگین و بلند مدت آن(250 کیلومتر مکعب) کمتر است. عدم تامین منظم ده ها کیلومتر مکعب آب در سال،  از حجم دریا می کاهد، یعنی باعث کاهش سطح آن می شود.

3- مطالعات دریای خزر چه زمانی آغاز گردید و سطح دریای در چه وضعیتی قرار دارد؟

- دانشمندان روسی در باکو از سال 1830 اندازه گیری مرتب سطح دریای خزر را آغاز نموده اند. کمیسیون هواشناسی و حفاظت محیط زیست دریای خزر میزان میانگین سطح دریای خزر را محاسبه و آن را به طور سالانه در وب سایت خود http://www.caspcom.com منتشر می کند. سطح دریای خزر در سال 2022 به 7/28 متر BHS (سیستم ارتفاع نرمال بالتیک) از سطح آبهای جهانی بوده و در سال 2023 به احتمال زیاد به 29 متر BHS (سیستم ارتفاع نرمال بالتیک) خواهد رسید.

4-  آیا راهکاری برای کاهش سطح دریای خزر قابل پیش بینی است ؟

- کاهش میزان آب دریای خزر به کاهش ورودی آبها و از جمله روان آبهای  سطحی دریای خزر مرتبط می باشد بطوریکه ورودی آبهای دریای خزر به میزان حدود 30 کیلومتر مکعب از رودخانه ولگا با کاهش مواجه شده است ( این عدد میانگین بلند مدت 250 کیلومتر مکعب است) جبران کسری با این حجم یا غیر واقعی است، یا روش های جبران آن بسیار عجیب و غریب است که پیامدهای منفی فراوانی همراه خواهند داشت.

در طول قرن‌ها، بشریت یا بخشی از آن، در قالب پروژه‌های بزرگ مختلف «پاسخ‌های ساده ای» به سوالات بسیار سنگین داده است. این پروژه ها به شرح ذیل است: توقف جریان اقیانوسی گلف استریم جهت بهبود اقلیم در قاره آمریکا و یا بستن تنگه برینگ برای بهبود آب و هوا در شمال اقیانوس آرام.

در خصوص دریای خزر، موضوع انتقال آب شیرین از رودخانه های سیبری به ولگا، اورال، امبا و حتی از طریق آرال و اوزبوی در آمودریا به دریای خزر - در امتداد کانال اصلی ترکمن - مورد بررسی قرار گرفت. در سال های اخیر موضوع بازسازی کانال های متصله حوزه دریای آزوف و سیاه به حوزه دریای خزر نیز بررسی می گردد. موارد فوق الذکر برای اجرای پروژه های مشابه عواقب سنگینی خواهد داشت.

بنابراین، با توجه به ضرورت مبارزه با کاهش میزان آب دریای خزر، می بایست همه پیامدهای منفی این پدیده اعم از طبیعی و اجتماعی- اقتصادی را از طریق اجرای اقدامات جهت حداقل رساندن (پیامدهای) آن را محاسبه و ارزیابی نماییم.

 

تنطیم و ویرایش : سیدستار پورسید – کارشناس اقتصادی سرکنسولگری ج.ا.ایران – آستراخان 3/7/1402

 

منبع: http://casp-geo.ru/pochemu-meleet-kaspij-intervyu-s-astrahanskim-uchenymi-sergeem-shipulinym /