به گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، در نشست علمی تخصصی روز جهانی گونه های در معرض خطر، دکتر فریدون عوفی عضو هیات علمی موسسه، در رابطه با قانون گونه های در معرض خطر و نحوه تصویب آن توضیحاتی را ارائه داد.
وی، با اشاره به کمیسیون ها و گروه های تخصصی IUCN، به مواردی از قبیل معیارهای فهرست قرمز IUCN برای دسته‌های در معرض تهدید و دوره بررسی برای به‌روزرسانی آن مطالبی را عنوان کرد.
دکتر عوفی، ادامه داد: بر اساس آخرین روش تحلیلی کنوانسیون تنوع زیستی، 8.7 میلیون گونه کل تخمین زده شده روی زمین است که 6.5 میلیون گونه در خشکی و 2.2 میلیون گونه در اقیانوس ها وجود دارد که تاکنون 142 هزار و 800 گونه توسط IUCN ارزیابی شده است. با این حال، بیش از 40 هزار گونه در معرض خطر جدی برای انقراض قرار دارد.
سپس دکتر اصغر مبارکی از سازمان حفاطت محیط زیست کشور، با تعریف عبارت گونه های در معرض خطر، گفت: در خطر انقراض، یعنی یک گونه در تمام یا بخش قابل توجهی از محدوده خود در خطر انقراض است، اما در معرض تهدید، به این معنی است که یک گونه احتمالاً در آینده قابل پیش بینی در معرض خطر انقراض قرار می گیرد.
وی، با اشاره به لیست سرخ گونه های در معرض تهدید انقراض اتحادیه جهانی حفاظت که از سال 1964 شروع به کار کرد، افزود: هدف لیست سرخ فراهم سازی اطلاعات و تجزیه و تحلیل در خصوص وضعیت، روند و تهدیداتی است که متوجه گونه هاست تا بتواند ضمن اطلاع رسانی، در اقدامات لازم برای حفاظت نیز تسریع به عمل آورد و یک تخمین نسبی از احتمال انقراض یک آرایه ارائه دهد.
به گفته دکتر مبارکی، طبقات و معیارهای لیست سرخ برای طبقه بندی گونه های دارای ریسک بالای انقراض جهانی و برای ارزیابی گونه ها در سطح جهان ایجاد شده اند. معیارها برای بهبود و افزایش شفافیت و بی طرفی در ارزیابی وضعیت حفاظتی گونه ها بوده و در نتیجه درک و هماهنگی و یکنواختی بین استفاده کنندگان را افزایش می دهد. در همین راستا گونه هایی را که در سه طبقه CR یا بحرانی، EN یا در معرض خطر انقراض و VU یا آسیب پذیر قرار داشته به عنوان گونه های در معرض تهدید می شناسیم و در فهرست سرخ قرار می گیرند.
وی پس از تشریح معیارهای لیست سرخ IUCN برای طبقه بندی حفاظتی گونه ها، عنوان کرد: کاهش جمعیت، گستره جغرافیایی محدود، اندازه جمعیت کوچک و کاهش آن، جمعیت های بسیار کوچک و محدود شده و تجزیه و تحلیل کمی، 5 معیار این فهرست هستند.
دکتر مبارکی، عنوان کرد: در ایران 84 گونه از انواع ماهیان، 15 گونه گیاهی، 18 گونه از پستانداران و 29 گونه از پرندگان، در معرض تهدید قرار دارند که با محاسبه سایر گونه هایی که در این گروه قرار می گیرند، در مجموع 189 گونه در معرض تهدید در ایران دیده می شود.
وی در ارتباط با تاثیرات جمعی که بر گونه ها و جمعیت آنها تاثیرگذار است، گفت: تغییر اقلیم، تخریب زیستگاه (تغییر و تبدیل – تکه تکه شدن)، برداشت بیش از حد، گونه های غیربومی، بیماری ها و آلودگی ها در این موضوع دخیل هستند.
دکتر مبارکی، پس از تشریح مفهوم حفاظت، درباره اجرای برنامه های حفاظتی برای گونه ها تاکید کرد: تعیین ارزش یک گونه برای انسان به منظور حفاظت آن، عامل مهم یا ذات حفاظت محسوب می شود. این مهم مستلزم تغییراتی در رفتار در سطح افراد، جوامع یا دولت های محلی و مرکزی است و حفاظت جمعیت ها در داخل و خارج از زیستگاه باید به طور یکپارچه انجام شود و در این خصوص از تهیه برنامه حفاظتی برای گونه ها دریغ نکرد.
دکتر حمید رضا اسماعیلی، استاد دانشگاه شیراز، در ارتباط با وضعیت حفاظتی ماهیان آب های داخلی ایران؛ بایدها و نبایدها سخنرانی کرد. وی پس از توضیح مختصری در ارتباط با گونه های در معرض خطر انقراض و انواع آن، گفت: از بین گونه هایی که ارزیابی شده اند، 36 هزار و 213 گونه به عنوان گونه های معتبر هستند. تعداد این ماهیان از کل جانداران خشکی بیشتر است و سالانه 400 گونه جدید ماهی شناسایی می شود.
وی، عنوان کرد: طبق ارزیابی صورت گرفته در سال 2021 از 22 هزار و 581 گونه ماهی، بیش از 3 هزار و 300 گونه در معرض خطر انقراض قرا دارند. همچنین طبق مقاله ای که در سال 2018 منتشر شد، 297 گونه ماهی در آبهای داخلی شناسایی شده است.
به گفته دکتر اسماعیلی، کل ماهیانی که در مرزهای ایران شناسایی و گزارش شده، 300 گونه است. 270 گونه از این تعداد، بومی بوده و 95 گونه هم بومزاد ایران هستند. باقی آنها نیز جزو لیست اگزوتیک قرار می گیرند. این در حالی است که 50 درصد گونه هایی که در آبهای داخلی داریم، هنوز مورد ارزیابی از نظر IUCN قرار نگرفته است. البته 12 گونه از ماهیان ایران، در فهرست ماهیان آسیب پذیر قرار گرفته اند.
وی در مورد ماهیان خاویاری، عنوان کرد: این ماهیان از لحاظ تکاملی بسیار مهم بوده و در دنیا 27 گونه از آنها وجود دارد که اتفاقا پراکنش محدودی نیز دارند. ماهیان خاویاری سن بلوغ بسیار بالایی داشته و تولید مثل آنها زمان بر است. با این حال، کمتر مورد توجه کارشناسان قرار گرفته تا در راستای محافظت از آنها حساسیت جمعی صورت گیرد.
دکتر اسماعیلی، درباره نحوه ورود ماهیان غیربومی به آب های کشور، توضیحاتی را ارائه داد و گفت: همراه این ماهیان ممکن است بیماری ها و انگل های مختلفی وارد آب ها شده و از طرفی دیگر، تنازع برای به دست آوردن غذا برای دیگر ماهیان سخت تر می شود. بنابراین باید برای این پدیده، تدابیر لازم اندیشید.
وی در ارتباط با اقدامات انجام شده در ایران، توضیح داد: بعضی از مناطق، حفاطتی اعلام شده، استفاده از اطلاعات به دست آمده از بیولوژی و اکولوژی گونه ها، فریز کردن اسپرم برخی گونه ها و تکثیر مصنوعی برای بعضی ماهیان از جمله مواردی است که می توان در این زمینه نام برد.
کمبود منابع آبی، توجه به زیستگاه های دستکاری شده، حفاظت مناطق حساس، مشخص شدن اولویت گونه ها، کیفیت منابع آبی، ورود گونه های بیگانه، تغییر اقلیم، حفظ تنوع زیستی و مسائلی از این دست، از مواردی بود که دکتر اسماعیلی به آنها اشاره و در مورد هر یک توضیحاتی را ارائه داد.
در ادامه، دکتر کیوان عباسی عضو هیات علمی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، در ارتباط با وضعیت حفاظتی ماهیان حوضه ایرانی دریای کاسپین سخنرانی کرد. وی پس از معرفی جغرافیایی دریای خزر، گفت: در حوضه جنوبی دریای خزر، وجود 100 گونه ماهی محرز است که حدود 40 گونه از آنها اقتصادی یا نسبتا اقتصادی است.
وی، افزود: 36 درصد از این ماهیان، در فهرست طبقه بندی شده IUCN دارای کمترین نگرانی، 21 درصد نیازمند حفاظت، 8 درصد آسیب پذیر، 6 درصد در معرض خطر انقراض، 2 درصد آسیب پذیر و 6 درصد نیز به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارند.
تاس ماهی روسی، تاس ماهی شیپ، تاس ماهی ایران، ازون برون و فیل ماهی، جزو گونه های در حال انقراضی هستند که دکتر عباسی به آنها اشاره و عنوان کرد: گونه هایی مانند کیلکای کاسپین، کیلکای آنچووی و کیلکای چشم درشت در طبقه حداقل نگرانی قرار گرفته و ماهی سیم جزو ردیف آسیب پذیر است. در این میان، ماش ماهی، سس ماهی سرگنده نیازمند به حفاظت و سس ماهی کاسپین در خطر انقراض شدید قرار دارند.
وی ادامه داد: ماهی آزاد کاسپین، در خطر انقراض شدید قرار گرفته و ماهی سوف حاجی طرخان در فهرست آسیب پذیر معرفی شده است.
کنترل و ساماندهی ورود آلاینده ها و پساب های کشاورزی، صنعتی و شهری، محدود کردن فعالیت های غیرقانونی ماهیگیری، برداشت رسوبات زیاد انباشته شده در تالاب انزلی، احیا و در صورت لزوم توسعه مناطق تخمریزی ماهیان مهم و در معرض تهدید، بازسازی ذخایر ماهیان در معرض انقراض، آموزش مردم از مدارس تا صیادان و ماهی فروشان، توجه به معیشت مردم بومی، برگزاری نشست ها و همایش های مختلف علمی با حضور نهادهای بخش خصوصی، کنترل ورود گونه های غیربومی گیاهی و جانوران، ایجاد پلکان و رواهرو ماهی در مناطقی از رودخانه ها که سدبند دارند، ایجاد بانک ژن و تخصیص اعتبارات ملی جهت تعیین وضعیت کنونی ماهیان ایران در شمال، جنوب و آب های داخلی از پیشنهادات اجرایی دکتر عباسی به شمار می رود.
در ادامه دکتر اسداله علی محمد از دپارتمان حفاظت سواحل و شیلات بلوچستان – پاکستان، در خصوص معرفی گونه های در معرض خطر و مورد تهدید دریایی آب های پاکستان و اقدامات انجام شده برای مدیریت و حفاظت آنها مطالبی را ارائه کرد.
وی به مهمترین گونه های در معرض خطر جدی و در آستانه انقراض در آب های ساحلی – دریایی پاکستان، اشاره کرد و افزود: کوسه ماهیان (کوسه نهنگی، کوسه اره ماهیان، کوسه ماهی چکشی) لاکپشت های دریایی، دلفین ها، نهنگ ها و مرجان ها در این دسته قرار می گیرند.
گفتنی است در این نشست تخصصی افرادی از سازمان شیلات ایران، دانشگاه ها، کارشناسان، مختصصان و علاقه مندان شرکت داشتند.